Miód – jeden z najcenniejszych produktów, które dostarcza nam natura. Od zarania dziejów znany był we wszystkich kulturach. Proces jego powstawania może jednak być naprawdę zaskakujący, pokazując jednocześnie niesamowitą pracę pszczół. W jaki sposób te niewielkie i niepozorne owady tworzą coś tak niezwykłego?
Miód jest naturalną słodką substancją produkowaną przez pszczoły miodne. Jego źródło stanowi nektar kwiatowy lub spadź. Na świecie istnieje około 20 000 gatunków pszczół. Większość z nich nie została jeszcze opisana, a więc liczba ta może być dużo większa. Pszczoły mają wielki wpływ na prawidłowe funkcjonowanie ekosystemu, a ich masowe wymieranie to jedna z najgorszych rzeczy, jakie ostatnio przytrafiły się naturze.
Z czego powstaje miód?
Czas kwitnienia to wspaniałe kolory, zapachy i wydzielany nektar przyciągający pszczoły. Co ciekawe, pszczoły nie rozpoznają koloru czerwonego.
Nektar jest roztworem cukrów, aminokwasów i innych substancji wytwarzanych przez rośliny w nektarnikach. Roślinami miododajnymi, które dostarczają znaczne ilości miodu są najczęściej rzepak, akacja, lipa, facelia, gryka czy wrzos. Aromat miodu zależy przede wszystkim od lotnych substancji zapachowych zawartych w nektarze. O jego kolorze decydują natomiast w dużej mierze barwniki roślinne, które się w nim znajdują.
Spadź jest drugim rodzajem surowca. Składa się ona głównie z wydalin żerujących na roślinach mszyc czy czerwców. Owady nakłuwają liście i młode pędy wysysając sok, z którego wykorzystują niemal wyłącznie substancje białkowe, a resztę cennego płynu wydalają do środowiska.
Pracowity jak pszczoła
Pierwszy etap tworzenia miodu zachodzi już w trakcie zbiórki i transportu surowca do ula. Dla wyprodukowania 1 kg miodu pszczoła musi zebrać ok. 3 kg nektaru. Przeciętny zasięg lotu pszczół wynosi 3 km, a maksymalny może wynieść 10 km i więcej. Podczas jednego kursu pszczoła odwiedza 50–100 kwiatów, a podczas lotu wykonuje 11 400 ruchów skrzydłami. Fakty te świadczą o niezwykłej pracowitości tych niewielkich owadów.
Pszczoła, gdy pobiera nektar lub spadź, miesza go z wydzieliną gruczołów ślinowych i kieruje do wola. Tam wzbogacony zostaje enzymami i kwasami organicznymi, dając początek pierwszemu procesowi przemiany.
Powstawanie miodu zaczyna się w momencie, gdy pszczoła zwiadowczyni zlokalizuje pożytek, czyli nektar lub spadź. Po powrocie do ula wykonuje taniec, który informuje pozostałe pszczoły o ilości i jakości pożytku. Pszczoły, bowiem porozumiewają się za pomocą tańców i wydawanych dźwięków.
Pszczoły pobierają nektar do wola miodowego i po powrocie do ula przekazują go swoim siostrom, pszczołom robotnicom, które zagęszczają go i składają do komórek plastra. Na jednym decymetrze kwadratowym obustronnie mieści się 750 komórek pszczelich. Im dłuższy jest ten łańcuszek miodowy, tym większą wartość posiada dojrzały miód. Podczas tej czynności nektar zostaje wzbogacony cennymi enzymami pszczół. Dzięki nim następuje proces dojrzewania miodu, który polega na odparowaniu wody i rozkładzie cukrów.
Pszczoły robotnice składające miód do komórek plastra
Dojrzewanie miodu to nie tylko zagęszczanie słodkiego surowca, ale również istotne zmiany chemiczne. W rzadkim nektarze znajduje się zazwyczaj dużo sacharozy. Pod wpływem działania substancji zawartych w wydzielinie gruczołów pszczoły, następuje jej rozkład na cukry proste: glukozę i fruktozę. Dojrzały miód zawiera kwasy organiczne, a także substancję bakteriostatyczną, zwaną inhibiną, która również dostaje się do niego z organizmu pszczół.
Po 4–5 dniach, gdy miód po kilkukrotnym przeniesieniu z komórki do komórki osiągnie pożądaną zawartość wody, zostaje ostatecznie zasklepiony woskiem, który zabezpiecza go przed psuciem, wilgocią i zanieczyszczeniami.
Zasklepiony plaster miodu
Niewielka rola człowieka
Miodobranie, czyli wydobywanie miodu z plastrów, przeprowadza się najczęściej przez odsklepianie, a następnie odwirowanie miodu w miodarkach. Miód wyciekający z wirówki przepuszcza się przez sita, by usunąć w zanieczyszczenia. Po odstaniu miodu, jest on rozlewany do słoików. I tu nasza rola się kończy…
Przepuszczanie miodu przez sito