Mleko to dar dla dziecka – pierwszy pokarm ssaków, bogaty w wiele składników odżywczych. Czy jednak wiesz, że również pszczoły zapewniają najmłodszym w ulu podobne wsparcie? Chodzi o mleczko pszczele (ang. royal jelly). Chociaż nie jest to prawdziwe mleko (wydzielina pochodzi z gruczołów gardzielowych), substancja jest podstawowym źródłem pożywienia m.in. dla malutkich larw. A także dla królowej, która dzięki niej może zyskać swoją funkcję.

Mleczko pszczele, ze względu na przypisywane mu właściwości, już od starożytności jest stosowane również przez ludzi – głównie w medycynie i kosmetyce. Co jeszcze warto wiedzieć o tym niezwykłym darze? Sprawdź, czym jest mleczko pszczele, skąd się bierze i jaki ma skład.

 

1. Czym jest mleczko pszczele i jaką funkcję pełni w ulu?

• Najważniejsze funkcje mleczka pszczelego w ulu
• Mleczko pszczele – smak i konsystencja
• Jak powstaje mleczko pszczele?

2. Jak pozyskuje się mleczko pszczele?
3. Mleczko pszczele – skład i wartości odżywcze
4. Mleczko pszczele a inne produkty pszczele
5. Czy mleczko pszczele znajduje zastosowanie w kosmetyce?
6. Jak przechowywać mleczko pszczele?
7. 5 ciekawostek o mleczku pszczelim
8. Najczęściej zadawane pytania o mleczko pszczele

• Najczęściej zadawane pytania o mleczko pszczele
• Czy mleczko pszczele można podawać dzieciom?
• Czy mleczko pszczele uczula?
• Jaka jest zalecana dzienna porcja mleczka pszczelego?
• Jakie są najpopularniejsze formy mleczka pszczelego?
• Czy można stosować mleczko pszczele na skórę?
• Jak długo można przechowywać mleczko pszczele?
• Czy mleczko pszczele ma intensywny smak?

Czym jest mleczko pszczele i jaką funkcję pełni w ulu?

Mleczko pszczele to ciekawa substancja – dostarcza pszczołom w konkretnej fazie wzrostu energii i kluczowych składników odżywczych. 

Polska nazwa nawiązuje do właściwości mleka matki. Royal jelly oraz bazowe gelee royale (określenie zaproponowane w XVIII wieku przez francuskiego naukowca, René Antoine de Réaumur) jest z kolei powiązane z wyjątkowym wzrostem królowej [1]. 

To wydzielina gruczołów gardzielowych młodych pszczół robotnic. Wbrew pozorom wcale nie wydziela jej więc królowa, matka pszczela. Kto i kiedy wykorzystuje mleczko pszczele jako pokarm?

Najważniejsze funkcje mleczka pszczelego w ulu

Jak tłumaczą badacze z Katedry Pszczelnictwa Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie:

„Mleczkiem pszczelim są karmione larwy trutowe i pszczele w pierwszych 3–4 dniach swojego życia oraz matka pszczela w ciągu całego stadium larwalnego i podczas czerwienia [2]”.

Jak to wygląda w praktyce? Royal jelly żywią się zarówno młode larwy, jak i sama królowa. Dla niej ta wydzielina jest pokarmem nie tylko na etapie larwalnym, lecz również w trakcie składania jaj (wspiera płodność). 

Przyszła królowa dostaje mleczko pszczele przez cały etap larwalny (nie tylko 3–4 dni). Dzięki niemu może poprawnie rozwinąć się w królową (a nie „zwykłą” robotnicę), co odróżnia ją od innych pszczół. Spożywanie mleczka pszczelego przez tak długi czas determinuje więc jej przyszłą rolę w ulu. Karmiona tą substancją może następnie składać także mnóstwo jaj niezbędnych do dalszego funkcjonowania i przetrwania roju. 

Zastosowanie royal jelly w świecie pszczół nieco różni się więc od wykorzystania mleka produkowanego przez ssaki. Nic jednak dziwnego, że również ludzie czerpią z właściwości mleczka – chociaż to wciąż jeszcze mało znany produkt pszczeli.

Mleczko pszczele – smak i konsystencja

Mleczko pszczele ma charakterystyczne właściwości fizyczne. Jest dość płynne, a jednocześnie gęste, żelowe (stąd też nazwa „jelly”). Przypomina trochę śmietanę, jogurt lub budyń w jasnym kolorze (np. niebieski lub kremowy odcień bieli, jasnożółty czy brudnoszary). Dodatkowo ma ostry, specyficzny zapach [1].

Jaki jest smak mleczka pszczelego? Co ciekawe, ta substancja wcale nie jest słodka i nie przypomina miodu. Opisuje się jako kwaśną, cierpką, z gorzko-słodkim posmakiem. Może być uznany za delikatnie piekący, ostry. Royal jelly można jeść jednak np. na bazie miodu.

Jak powstaje mleczko pszczele?

Już wiesz, że mleczko pszczele wcale nie jest tak naprawdę biologicznym mlekiem. To wydzielina pszczół robotnic, produkowana przez gruczoły z przodu głowy. Jak powstaje? 

Najpierw pszczoły robotnice spożywają dużo papki miodowo-pyłkowej. Później ich gruczoły gardzielowe (hypopharyngeal glands) aktywują się i wydzielają mleczko pszczele. Nie jest to jednak substancja trawiona i wydalana, lecz wydzielana bezpośrednio przez gruczoły.

Co ciekawe, pszczoła wcale nie wydziela mleczka pszczelego przez całe życie. Robi to w wieku 6–14 dni. Później gruczoły gardzielowe zaczynają produkować enzymy trawienne [3].

Jak pozyskuje się mleczko pszczele?

Proces pozyskiwania mleczka pszczelego dobrze opisali badacze z Katedry Pszczelarstwa UWM w Olsztynie [3]. Eksperci przedstawili kilka schematów opartych na wykorzystaniu komórek matecznikowych – czyli specjalnych, większych struktur, w których pszczoły hodują królowe.

W naturalnych warunkach pszczoły budują mateczniki, gdy rój jest zbyt duży lub gdy królowa zginie. Aby pozyskać mleczko pszczele, pszczelarze mobilizują pszczoły do hodowania nowych królowych. Przenoszą młode larwy do sztucznych miseczek matecznikowych, gdzie robotnice zaczynają je karmić. 

Po trzech dniach następuje zbiór mleczka – proces ten może być ręczny (w małych pasiekach) lub zautomatyzowany (w większych hodowlach). Jeden matecznik dostarcza średnio ok. 230 mg mleczka pszczelego. To mniej więcej tyle, co niewielka szczypta soli lub cukru!

Mleczko pszczele to cenna substancja m.in. z powodu wyzwań, jakie stoją przed pszczelarzami. Najważniejsze z nich to:

• mała ilość mleczka – aby pozyskać 100 g substancji, potrzeba nieco ponad 400 mateczników,
• konieczna duża precyzja – każdy etap zbioru jest bardzo pracochłonny i wymaga ogromnego doświadczenia,
• trudne przechowywanie – royal jelly wymaga konkretnych warunków magazynowania.

Mleczko pszczele – skład i wartości odżywcze

Dokładny skład mleczka pszczelego zależy od wielu czynników, m.in. konkretnego przeznaczenia tej substancji (dla królowej czy zwykłej pszczoły). Oto najważniejsze wartości odżywcze na podstawie danych zebranych przez naukowców z Zakładu Bromatologii, Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku [4]:

• woda (50–60%),
• białka, w tym do 29 aminokwasów, enzymy i hormony (18%), 
• węglowodany, w tym glukoza i fruktoza (15%), 
• lipidy, w tym fosfolipidy, glicerydy i kwasy tłuszczowe (3–6%), 
• sole mineralne, w tym magnez, wapń, potas, sód, żelazo i cynk (1,5%),
• witaminy, w tym B1, B2, B3, B5, B6 i B7.

W składzie mleczka pszczelego znajdują się więc aktywne biologicznie składniki, istotne dla wzrostu i rozwoju pszczół. Jedne z badań wykazały, że substancja zawiera aż 28 różnych pierwiastków [4].

Mleczko pszczele a inne produkty pszczele

Pszczoły to fascynujące owady, których rola w ekosystemie i zapylaniu roślin jest nieoceniona. Ich dary – produkty pszczele – są wykorzystywane także przez ludzi. Royal jelly to najmniej znany z nich. Czym różni się od innych? 

Mleczko pszczele: wydzielina pszczół robotnic, która jest przeznaczona do karmienia młodych larw i królowej pszczół. Zawiera związki, które sprzyjają jej rozwojowi i długowieczności. Znajdziesz je m.in. w suplementach diety, kosmetykach czy mieszankach z miodem.

Miód: substancja na bazie zebranego i przetworzonego przez pszczoły nektaru kwiatów. Przeznaczona do karmienia całej rodziny pszczół. Możesz jeść go łyżeczką (np. Miód Manuka), dodawać do potraw i napojów. Dodatkowo znajdziesz go m.in. w suplementach diety i kosmetykach. 

Propolis (kit pszczeli): mieszanka żywicy z drzew z wydzieliną pszczół, która służy do uszczelniania i ochrony ula. Możesz stosować ją m.in. jako dodatek do napojów. Znajdziesz też kosmetyki i suplementy diety z propolisem.

Pyłek pszczeli: kwiatowy pyłek przechowywany w formie ziarenek (pierzga), który jest dla pszczół źródłem białka, witamin i innych składników. Możesz jeść go w naturalnej formie lub stosować suplementy czy kosmetyki.

Wosk pszczeli: wydzielina, którą pszczoły wykorzystują do budowy plastrów. Ludzie stosują ją z kolei m.in. do tworzenia świec, kosmetyków czy konserwacji drewna.

Chcesz poznać więcej produktów pszczelich? Sprawdź Poradnik o Miodzie Manuka.

Czy mleczko pszczele znajduje zastosowanie w kosmetyce?

Mleczko pszczele zawiera m.in. witaminy, minerały, enzymy oraz antyoksydanty. Takie bogactwo substancji aktywnych sprawdza się również w kosmetyce. Royal jelly, szczególnie w formie liofilizowanej, bywa więc składnikiem kremów, maści i innych kosmetyków. 

Preparaty z mleczkiem pszczelim mają właściwości odmładzające, nawilżające i normalizujące wydzielanie sebum. Mogą działać również miejscowo do łagodzenia swędzenia w alergicznym kontaktowym zapaleniu skóry [5].

Jak przechowywać mleczko pszczele?

Już wiesz, że mleczko pszczele wymaga konkretnych warunków przechowywania. Gdy pszczelarz zbierze royal jelly z ula, powinien zamknąć ją w hermetycznym opakowaniu. Jak długo substancja zachowuje swoje biologiczne właściwości? Badacze Katedry Pszczelarstwa UWM w Olsztynie określili najlepsze warunki przechowywania [2, 3]:

• w lodówce, w temperaturze 2–4°C – do 2–3 tygodni,
• w zamrażarce, w temperaturze -18°C – do 6–12 miesięcy,
• wymieszany z miodem – do 1 roku,
• na laktozie, po suszeniu próżniowym – 2–3 lata,
• po liofilizacji (wysuszenie i zamrożenie w temperaturze -40°C) – 2–3 lata (lub więcej),

Najtrwalsze jest mleczko liofilizowane, dlatego właśnie w tej formie najczęściej wykorzystuje się je m.in. w suplementach diety czy kosmetykach. 

5 ciekawostek o mleczku pszczelim

Mleczko pszczele to mało znany dar pszczół, który jednak od lat jest przedmiotem badań. Poznaj ciekawostki o royal jelly! 

1. Starożytni Grecy uważali, że mleczko pszczele znajdowało się w ambrozji bogów Olimpu [1].
2. Karmiona mleczkiem królowa żyje nawet 5 lat, podczas gdy robotnice letnie – około 4–6 tygodni, a zimowe – do 6 miesięcy [6]. Królowa może żyć nawet 10 do 50 razy dłużej niż inne pszczoły w kolonii!
3. Najbardziej charakterystyczny związek lipidowy w mleczku pszczelim to kwas 10-hydroksy-2-decenowy. Jego obecność to potwierdzenie, że produkt jest autentyczny [2].
4. Japończycy rocznie spożywają aż 180 ton mleczka pszczelego, a Polacy tylko 1500 kg [2]. 
5. W tradycyjnej medycynie chińskiej mleczko pszczele kojarzono z długowiecznością i siłą seksualną [1].

Najczęściej zadawane pytania o mleczko pszczele 

Co jeszcze warto wiedzieć o mleczku pszczelim? Sprawdź odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania. 

Czy mleczko pszczele można podawać dzieciom?

Niektórzy naukowcy zalecają podawanie mleczka pszczelego niemowlętom i dzieciom z niedowagą jako wsparcie w rozwoju [2]. To jednak produkt pszczeli, który może uczulać – zawsze najlepiej porozmawiać więc z pediatrą.

Czy mleczko pszczele uczula?

Mleczko pszczele może powodować alergię. Z możliwych objawów żołądkowych eksperci wymieniają się wymioty, biegunkę i bóle brzucha, a ze skórnych – wysypkę [3].

Jaka jest zalecana dzienna porcja mleczka pszczelego?

Naukowcy wskazują, że profilaktyczna dzienna porcja to 35–100 mg mleczka pszczelego [2]. W innych przypadkach najlepiej porozmawiać z lekarzem. 

Jakie są najpopularniejsze formy mleczka pszczelego?

Najpowszechniejszą formą mleczka pszczelego jest to liofilizowane – zachowuje swoje właściwości, a jednocześnie można przechowywać je dłużej. Zwykle w takiej postaci jest więc wykorzystywane m.in. w suplementach diety. 

Czy można stosować mleczko pszczele na skórę?

W określonych przypadkach mleczko pszczele może być stosowane bezpośrednio na skórę. Znajdziesz je również w składzie niektórych kosmetyków, np. do skóry problematycznej czy suchej.

Jak długo można przechowywać mleczko pszczele?

Czas przechowywania mleczka pszczelego zależy od jego formy i waha się od kilku tygodni do kilku lat. Najtrwalszą postacią royal jelly jest mleczko liofilizowane (można magazynować je 2–3 lata lub więcej, bez strat właściwości).

Czy mleczko pszczele ma intensywny smak?

Jak smakuje mleczko pszczele? Smak naturalnej postaci jest dość intensywny: kwaskowaty, goryczkowy, nawet ostry. 

Royal jelly to prawdziwy dar pszczół robotnic. Dzięki mleczku larwa może zamienić się w królową, a później mieć siłę do długiego życia i składania jaj. Nic dziwnego, że również ludzie czerpią z właściwości tej substancji!

 

 

[1] https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0944501316300830?via%3Dihub

[2] https://www.researchgate.net/publication/256667041_Mleczko_pszczele_jako_produkt_dietetyczny_i_leczniczy_Royal_jelly_in_human_diet

[3] https://www.researchgate.net/publication/256666946_Pozyskiwanie_zagospodarowanie_i_zastosowanie_mleczka_pszczelego_w_marketingu_produktow_pszczelich_Production_utilization_and_role_of_royal_jelly_in_bee_product_marketing

[4] https://www.ptfarm.pl/download/?file=File%2FBromatologia%2F2021%2F3%2Fbrom_chem_III_2021_196_209.pdf

[5] https://aestheticcosmetology.com/wp-content/uploads/2022/08/ACM-2022-04-v5-Barszcz-PL.pdf

[6] https://archiwum.podr.pl/wp-content/uploads/2018/04/Biologiczne-podstawy-gospodarki-pasiecznej.pdf

https://www.czytelniamedyczna.pl/2403,produkty-pszczele-w-zywieniu-i-suplementacji-diety.html

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/B9780444634306000084?via%3Dihub

https://www.nature.com/articles/s41598-017-07494-0

Bocho-Janiszewska, A., Sikora, A., Rajewski, J., & Łobodzin, P. (2013). Zastosowanie mleczka pszczelego w kremach nawilżających. Polski Journal of Cosmetology, 16(4), 314-320.

https://www.lubelskie.pl/wp-content/uploads/2020/03/Folder-o-pszczo%C5%82ach-M.-Straka-Ca%C5%82y.pdf