Choć rdzenni mieszkańcy Nowej Zelandii stanowią obecnie zaledwie 10% populacji kraju, ich kultura i tradycja są wciąż obecne na wyspach i traktowane z szacunkiem przez Nowozelandczyków. Warto przyjrzeć się zatem nieco bliżej ludziom, którzy jako pierwsi przybyli na dziewicze tereny Kraju Długiej Białej Chmury.

 

• Skąd pochodzą Maorysi i czym się zajmowali?
• Rytualny taniec haka
• Maorysi dziś
• Jak brzmi język Maorysów?
• Religia Maorysów

 

Skąd pochodzą Maorysi?

Maorysi to rdzenni mieszkańcy Nowej Zelandii. Ich pochodzenie nie jest do końca jasne, jednak według niektórych badań są oni potomkami Polinezyjczyków z wysp wschodniej części Pacyfiku, a do brzegów wysp Nowej Zelandii dotarli pomiędzy 925 a 1280 rokiem naszej ery. Sami Maorysi twierdzą, że przybyli z nieznanej, mitycznej krainy Hawaiki (w wolnym tłumaczeniu to słowo oznacza po prostu ojczyznę). Nie ma jej jednak na mapie, nie wiadomo też, gdzie mogłaby się znajdować. Mówili o sobie maori, czyli “zwykli ludzie”. 

Przybycie Maorysów dało początek historii Nowej Zelandii. Według maoryskich opowieści pierwsi Maori przypłynęli na wyspy na siedmiu olbrzymich łodziach, których załogi dały początek późniejszym siedmiu plemionom. Do nawigacji wykorzystywali jedynie gwiazdy i prądy oceaniczne. Dowódca pierwszej łodzi, Maorys o imieniu Kupe ujrzał w końcu długą, białą chmurę na horyzoncie, co oznaczało, że dopływają do lądu. Kupe uznawany jest za odkrywcę Nowej Zelandii, która w języku maoryskim nazywa się Aotearoa, czyli Kraj Długiej Białej Chmury.

Także pod względem antropologicznym Maorysi należą do rasy polinezyjskiej. Mają stosunkowo jasną skórę (z czerwonymi odcieniami) i proste lub wełniste włosy. Maorysi są wysokiego wzrostu i solidnej, wręcz atletycznej budowy ciała.

 

Czym zajmowali się Maorysi?

Maorysi zajmowali się głównie uprawą ziemi, rybołówstwem i hodowlą zwierząt, ale zasłynęli także jako dzielni, waleczni i oddani wojownicy. Wśród nich było też wielu uzdolnionych rzeźbiarzy, budowniczych i artystów tatuażu. Od wielu wieków przekazują swoją kulturę i tradycję z pokolenia na pokolenie za pomocą muzyki, sztuki, rzemiosła i ustnych przekazów. Maoryska tożsamość jest związana z mitami, tradycjami i wierzeniami, a ich przejawami do dziś są sztuka, rzeźbiarstwo, maski, ceremonie i sztuka tatuażu (ta moko).

Maoryskie tatuaże były jednym z najważniejszych elementów ich kultury. Tatuowanie stanowiło ceremonię i swego rodzaju inicjację pełną bólu. Tatuaże były wykonywane za pomocą prostych, ostrych narzędzi zrobionych głównie z zębów rekina czy kości albatrosa. Każdy symbol w maoryskich tatuażach ma swoje unikatowe znaczenie i opowiada konkretną historię. Tatuaże na twarzy symbolizowały także status społeczny i osiągnięcia. Kobietom tatuowano wyłącznie brody. 

Maorysi cenią sobie sztukę tatuażu

 

Oprócz tatuaży Maorysi zasłynęli również z whakairo – sztuki rzeźbienia we wszelkich dostępnych surowcach – drewnie, kamieniu, kości, muszlach itp. Łączyli oni sztukę z religią i wierzeniami – sztuka była sposobem na porozumiewanie się z bogami. Rzeźby często przedstawiały postacie mitologiczne, a dominujące w rzeźbach i maskach kolory – czerwony, czarny i biały również miały swoje znaczenie symboliczne.

 

Rytualny taniec haka

Kolejnym ważnym dla kultury Maorysów rytuałem był taniec haka. Jest to bardzo ekspresyjny taniec wojenny, choć to niejedyne jego zastosowanie. Haka wykonywana jest bowiem także na powitanie służące świętowaniu oraz na pogrzebach. Najbardziej rozpowszechniona została jednak haka peruperu, czyli “wojenna”. Była wykonywana przez wojowników przed bitwą i miała ukazać ich siłę, wolę zwycięstwa i odstraszyć przeciwnika. Dziś haka stanowi atrakcję dla kibiców rugby – nowozelandzka drużyna All Blacks wykonuje ją przed każdym meczem.

All Blacks wykonują ten taniec z ogromną pasją i w przerażający wręcz sposób pokazują swoją siłę i wolę walki. Zawodnicy podczas tańca używają niemal każdej części ciała, mocno uderzają się w uda i klatkę piersiową, a niezwykle ekspresyjna mimika ich twarzy może rzeczywiście wzbudzać strach. Zgodnie z regulacjami World Rugby, pomiędzy zespołem prezentującym hakę, a drużyną przeciwną musi istnieć odpowiedni dystans. W Internecie można znaleźć wiele nagrań z meczów All Blacks – warto je obejrzeć i przekonać się, jak wygląda ten wojenny taniec.

 

Maorysi dziś – jak zmienił się styl życia Maorysów

Szacuje się, że Maorysi stanowią obecnie 10% populacji Nowej Zelandii, jednak wiele osób twierdzi, że nie ma już “czystych” Maorysów. Napływ Europejczyków i kolonizacja spowodowały wymieszanie populacji i w efekcie zanik tej grupy ludności.

Kultura maoryska wciąż jest jednak obecna na wyspach Nowej Zelandii – język maoryski obok angielskiego i migowego jest oficjalnie jednym z urzędowych języków i uczy się go nawet w szkołach. Ponadto wiele nazw miejsc, szczytów i jezior ma nazwy w języku maoryskim, a niektóre zwroty na stałe przeniknęły do nowozelandzkiej odmiany angielskiego.

Obecnie Maorysi nie żyją już w plemionach i nie prowadzą bezpośrednich wojen, jednak wciąż są obecni w Nowej Zelandii. Korzystają z Facebooka, pracują w korporacjach i noszą dżinsy, jednak kultywują swoją tradycję i nie pozwalają nikomu zapomnieć o ich kulturze.

Organizują atrakcje dla turystów, podczas których tańczą hakę, tworzą maski, rzeźbią i malują. Podczas takich wydarzeń pokrywają swoje ciała i twarze maoryskimi tatuażami, które jednak w większości są namalowane tylko na czas przedstawienia. Maorysów w tradycyjnych strojach można też zobaczyć 6 lutego, podczas świętowania Waitangi Day – uznawanego za powstanie Nowej Zelandii.

Mimo że Maorysi nie żyją w plemionach, pracują w korporacjach i noszą dżinsy, cały czas kultywują swoje tradycje

 

Jak brzmi język Maorysów?

Język maoryski nie umarł, mimo że nigdy nie był zapisywany. Do początków XIX wieku używano go wyłącznie w mowie, nie istniał nawet alfabet. Po raz pierwszy książkę w języku maori zapisali angielscy misjonarze – Te Paipera Tapu, czyli Biblia. Oprócz niej jedynym zapisanym w tym języku dziełem jest Ko Ngā Takahanga i a Ārihi i Te Ao Mīharo – “Alicja w Krainie Czarów”. Język Maorysów należy do grupy języków polinezyjskich i ma wiele cech wspólnych z tahitańskim i hawajskim.

Obecnie przeżywa on odrodzenie wskutek prowadzonej przez Nową Zelandię polityki. Naucza się go w szkołach i przedszkolach, jest nawet używany podczas obrad parlamentarnych. Co ciekawe, najdłuższą nazwą geograficzną w języku maoryskim, wpisaną nawet do Księgi Rekordów Guinessa jest Taumatawhakatangihangakoauauotamateaturipukakapikimaungahoronukupokaiwhenuakitanatahu – nazwa jednego z nowozelandzkich szczytów.

 

Wierzenia Maorysów – czym jest mana? 

Z religią Maorysów nierozerwalnie wiąże się pojęcie Mana, czyli koncepcja energii, tajemnicza siła, która przenika całą rzeczywistość. Mana znajduje się w przedmiotach i ludziach i jest odpowiednikiem duszy w religii katolickiej, jednak uosabia również wewnętrzną siłę i charyzmę. Ta energia może do nas przybywać i odchodzić w trakcie życia, możemy zdobywać ją również z pomocą praktyk magicznych. Wierzono również, że zabierając jakiś przedmiot (np. broń) wojownika, pozbawia się go części many. 

Mana to także siła mocy myśli. Im więcej myśli jest na czymś skupionych, tym większą energią jest to zasilane. Wierzono, że myśli mają moc kreowania otaczającej nas rzeczywistości, a więc ludziom powinno zależeć na tworzeniu pozytywnych myśli, aby kreować wymarzoną rzeczywistość. W przeciwnym razie negatywne myśli będą zasilać problemy i pomnażać je kreując świat, w którym nie jest miło żyć.

Maorysi budowali domy spotkań, w których przebywali wodzowie i gdzie przyjmowano gości. Przed nimi znajdowały się place marae, na których odbywały się różne uroczystości, również religijne. Kapłani (tohunga) pełnili funkcje religijne i szamańskie, byli także sędziami w różnych sporach. W zależności od rangi zajmowali się ceremoniami i modlitwami, wizjami i interpretacją snów albo leczeniem i kontaktowaniem się z duchami. Choć dzisiaj większość Maorysów identyfikuje się jako Prezbiterianie, Anglikanie czy Katolicy porządku Rzymskiego, wielu z nich wciąż wyznaje swoją pierwotną religię, czyli po prostu Maori.