Zmiana klimatu to jeden z głównych czynników, które obecnie wpływają na zdrowie człowieka (fizyczne i psychiczne) – tak wynika z danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) [1]. Dla części osób obserwacja planety staje się źródłem dużego niepokoju, czyli lęku klimatycznego (lęku ekologicznego, stresu klimatycznego) lub nawet depresji klimatycznej. Chociaż nie uznaje się ich jeszcze za jednostki chorobowe, psychologowie i psychiatrzy są zgodni: to realne problemy, które mogą obniżyć jakość życia. Na czym polegają i jak sobie z nimi poradzić? Sprawdź!
Z artykułu dowiesz się:
- Na czym polega ocieplenie klimatu i czym jest efekt cieplarniany?
- Globalne ocieplenie i jego skutki
- Lęk klimatyczny – kto go najbardziej odczuwa?
- Lęk klimatyczny i depresja klimatyczna – jakie mają objawy?
- Jak dbać o zdrowie psychiczne w obliczu zmian klimatycznych? 6 porad
- Daj sobie przestrzeń na przeżywanie emocji
- Zmień postawę z pasywnej na aktywną
- Edukuj siebie i bliskich
- Zaangażuj się w zbiorowe działania
- Pamiętaj o odpoczynku
- Nie bój się prosić o pomoc
- Jak organizm reaguje na zmianę klimatu?
- Czy wojna ma wpływ na klimat?
- Czy czeka nas ochłodzenie klimatu?
- Co mogę zrobić dla klimatu?
Na czym polega ocieplenie klimatu i czym jest efekt cieplarniany?
Wciąż niewiele osób zdaje sobie sprawę, że efekt cieplarniany wcale nie jest równoznaczny z ociepleniem klimatu. Jak to możliwe i czym różnią się te pojęcia?
Efekt cieplarniany to naturalne zjawisko, dzięki któremu życie w obecnej formie istnieje na ziemi. Bez niego temperatura na naszej planecie wynosiłaby średnio jedynie ok. -18°C [1]. To zjawisko występuje dzięki gazom cieplarnianym (m.in. para wodna, dwutlenek węgla, metan) zatrzymującym część ciepła – promieni słonecznych, które ziemia „oddaje” do atmosfery.
W dużym uproszczeniu efekt cieplarniany można porównać do takich zjawisk jak:
- nagrzanie wnętrza samochodu do wysokiej temperatury mimo tego, że na zewnątrz jest tylko kilkanaście stopni,
- rozgrzanie organizmu pod kocem z powodu ciepła, jakie oddaje ciało,
- wyższa temperatura i wilgotność w szklarni, w której uprawia się konkretne rośliny.
O globalnym ociepleniu mówi się wtedy, gdy efekt cieplarniany się wzmaga – a więc gdy średnia temperatury na ziemi niepokojąco rośnie. To z kolei dzieje się głównie dlatego, że ilość gazów cieplarnianych (przede wszystkim dwutlenku węgla) wzrasta i nadmiar energii nie ma dla siebie ujścia.
Globalne ocieplenie i jego skutki
Globalne ocieplenie klimatu można obserwować m.in. na diagramach klimatycznych, które ukazują średnią roczną temperaturę dla całego świata. Obserwuje się widoczny wzrost od momentu rozpoczęcia epoki przemysłowej. Według danych Copernicus Climate Change Service (C3S) rok 2023 był najcieplejszy w historii pomiarów (od 1850 roku) ze średnią 14,98°C – a to już prawie o 1,5°C więcej niż w XIX wieku [2].
Zmiany klimatu powodują szereg konsekwencji dla żyjących na ziemi organizmów. Wzrost temperatury wywołuje nie tylko upały, susze i pożary. Rośnie też poziom mórz i spada bioróżnorodność. Jednocześnie to wszystko skutkuje m.in. mniejszą ilością wody pitnej, jedzenia (np. z powodu skróconych okresów wegetacji) oraz nasilającymi się problemami zdrowotnymi.
Rzeczywiście – taka wizja jest dość przerażająca. Na globalne ocieplenie wpływa jednak m.in. działalność człowieka i dlatego to również on może ten problem w pewnym sensie powstrzymać lub spowolnić. To świadomość sprawczości pomaga uporać się z niepokojem klimatycznym, który jest coraz powszechniejszym problemem.
Lęk klimatyczny – kto go najbardziej odczuwa?
Strach o przyszłość naszej planety i tzw. lęk ekologiczny dotyczy coraz większej liczby osób. Istnieją jednak takie grupy społeczne, które najbardziej odczuwają ten problem. W jakich środowiskach najczęściej obserwuje się niepokój ekologiczny?
Badania przeprowadzone na grupie 10 tys. osób w wieku 16–25 lat z różnych krajów pokazują, że aż ¾ młodych ludzi odczuwa niepokój: 75% badanych uważa, że „przyszłość jest przerażająca” [3]. To właśnie młodzi ludzie szczególnie często zmagają się z negatywnymi emocjami, które wywołują w nich myśli o problemach ekologicznych.
Z raportu „Ziemianie atakują! 2022” wynika ponadto, że aż 50% populacji w wieku 18–65 lat uważa zmiany klimatyczne za jedno z największych zagrożeń dla świata. 70% twierdzi również, że „katastrofa klimatyczna to prawda i nie ma już czasu na dyskusje” [4].
Grupą, która jest mocno narażona na objawy lęku klimatycznego, są także osoby świadome – które na własną rękę poszukują informacji o zmianach klimatu, dokształcają się w tej kwestii oraz poznają coraz nowsze dane i badania. Nasilony lęk klimatyczny nierzadko odczuwają również świeżo upieczeni rodzice, którzy z przerażeniem myślą o przyszłości swoich dzieci.
Lęk klimatyczny i depresja klimatyczna – jakie mają objawy?
We wspomnianym już badaniu ustalono, że ok. połowa młodych ludzi podczas myślenia o zmianach klimatu odczuwa m.in. smutek, bezsilność, strach czy poczucie winy [3]. Inne badanie – na grupie młodzieży w wieku 13–17 lat – wykazało, że takie myśli u 57% badanych wywołują lęk, a u 52% złość [5].
Lęk i stres klimatyczny to zatem poczucie niepokoju, obaw, zagrożenia oraz utraty kontroli (a nierzadko też wstydu), które zostało wywołane problemami ekologicznymi na świecie. Żałoba klimatyczna wiąże się z kolei z odczuwaniem straty, m.in. z powodu utraty krajobrazów czy gatunków, do których dochodzi w konsekwencji globalnego ocieplenia.
Wśród innych wymienianych przez specjalistów konsekwencji dla zdrowia psychicznego znajduje się też wyższe ryzyko wystąpienia:
- uzależnień,
- agresji i przemocy,
- przewlekłego stresu,
- depresji.
Depresja klimatyczna to poważniejszy problem zdrowotny, który może objawiać się jak depresja występująca z każdego innego powodu – jednak towarzyszy jej zwykle też silny lęk klimatyczny. Wśród objawów wymienia się m.in.:
- utratę radości życia, cieszenia się,
- głęboki smutek,
- uczucie pustki,
- zmiany nastrojów,
- zobojętnienie,
- problemy ze snem,
- pesymizm podczas myślenia o przyszłości,
- lęk o charakterze przewlekłym,
- utratę sensu życia,
- zaburzenia koncentracji,
- utratę apetytu,
- trudności w wykonywaniu nawet prostych czynności.
Jeśli towarzyszą Ci tego typu objawy, warto porozmawiać ze specjalistą – dzięki odpowiedniemu leczeniu depresję często można wyleczyć.
Jak dbać o zdrowie psychiczne w obliczu zmian klimatycznych? 6 porad
„Stan środowiska będzie się pogarszał, jeśli pozostaniemy bierni. Dlatego na pytanie, co robić, odpowiadam zawsze: działać” – podkreśla w wywiadzie na stronie web.swps.pl dr Marzena Cypryańska-Nezlek, psycholożka społeczna z Uniwersytetu SWPS [6]. Co można zatem zrobić, żeby zadbać o swoje zdrowie psychiczne w obliczu zmian klimatycznych?
Nie ukrywaj, nie deprecjonuj czy nie maskuj emocji, które Ci towarzyszą. Masz całkowite prawo, by odczuwać np. smutek czy gniew. Jeśli czujesz, że dasz radę, postaraj się jednak zamienić je w coś dobrego dla planety. Jeśli jednak chwilowo za bardzo Cię to przytłacza, daj sobie czas.
W przypadku lęku klimatycznego możesz chociaż częściowo zniwelować takie emocje jak utrata kontroli, bezsilność czy poczucie winy – poprzez realne działanie. Chociaż może Ci się wydawać, że jedna osoba wcale nic nie zmieni, to właśnie metoda małych kroczków przynosi w tym przypadku naprawdę sporo dobrego.
Postaraj się więc przekuć niepokój klimatyczny w postawę prośrodowiskową. Przykładowe działania:
- wykorzystuj to, co już masz (np. słoiki zamiast specjalnych nowych pudełek na jedzenie),
- poprawnie segreguj śmieci,
- częściej wybieraj komunikację zbiorową,
- oszczędzaj wodę, prąd i surowce,
- wybieraj produkty ekologiczne (z certyfikatami).
Warto wiedzieć: Miód Manuka od Manuka Health jest przykładem produktu, który został wytworzony zgodnie z poszanowaniem środowiska naturalnego. Więcej na ten temat przeczytasz w artykule: Jak uprawiane są krzewy manuka? O ekologii i zrównoważonym rozwoju w Nowej Zelandii.
Chociaż wyższa świadomość na temat ekologii sprzyja wystąpieniu lęku ekologicznego, jest jednocześnie motorem napędowym dla zmian. Warto więc zadbać o to, by poszerzać wiedzę wśród bliskich Ci osób – np. poprzez merytoryczne rozmowy oparte na rzetelnych źródłach. Pamiętaj jednak, by nie krzyczeć, krytykować czy obrażać.
Twoje zaangażowanie w pracę różnych organizacji i fundacji to prawdopodobnie najskuteczniejszy sposób walki ze zmianami klimatycznymi. Rozejrzyj się więc za inicjatywą, w którą możesz się włączyć.
Twój organizm potrzebuje odstresowania i relaksu, dlatego to siebie i swoje potrzeby zawsze traktuj priorytetowo. Korzystaj z tego, co dała nam natura – postaraj się spędzać więcej czasu z dala od ekranu, na świeżym powietrzu.
Jeśli nadmierne myślenie o zmianach klimatycznych i ekologii stanowi już podstawę Twojego dnia – nie bój się prosić o wsparcie. Porozmawiaj ze specjalistą, który pomoże Ci ujarzmić nadmierny lęk ekologiczny.
Najczęstsze pytania o zmianę klimatu
Co jeszcze warto wiedzieć o zmianach klimatu? Sprawdź najczęściej zadawane pytania i odpowiedzi.
Wyższe temperatury i ekstremalne, gwałtowne zjawiska pogodowe mogą niekorzystnie odbić się na zdrowiu, m.in. zwiększając ryzyko chorób czy obniżając samopoczucie. Takie problemy klimatyczne stanowią wyzwanie dla organizmu, szczególnie dzieci oraz osób starszych i przewlekle chorych. Zmiany klimatu mogą wpłynąć też na zdrowie psychiczne, prowadząc m.in. do lęku ekologicznego czy depresji klimatycznej.
Działania zbrojne, m.in. w Ukrainie, mają wpływ na klimat. To dlatego, że powodują wzrost emisji dwutlenku węgla, np. z powodu wykorzystywanych maszyn (czołgi, samoloty), pożarów czy wycieków.
Ochłodzenie klimatu – jako naturalne następstwo globalnego ocieplenia – jest prawdopodobne. Wszystko zależy jednak od tego, jak szybko będzie postępować wzrost temperatury.
Warto zadbać o środowisko lokalnie (np. oszczędność energii i wody, segregacja śmieci, niewyrzucanie jedzenia) oraz globalnie (zaangażowanie w działanie organizacji i fundacji prośrodowiskowych).
Lęk ekologiczny i żałoba klimatyczna to dość powszechne problemy. W miarę możliwości warto jednak przekuć tę niepewność w działania aktywnie wspierające środowisko. Taki stres może być motywatorem dla rozpoczęcia walki o lepsze jutro: dla siebie i kolejnych pokoleń!
[1] www.naukaoklimacie.pl/aktualnosci/efekt-cieplarniany-abc
[2] www.climate.copernicus.eu/global-climate-highlights-2023
[3] www.kopernik.org.pl/sites/default/files/2023-09/dr%20Joanna%20Grzyma%C5%82a%20Moszczy%C5%84ska%2C%20Jak%20m%C5%82odzi%20ludzie%20radz%C4%85%20sobie%20z%20wiedz%C4%85%20o%20zmianie%20klimatu.pdf
[4] www.ziemianieatakuja.pl/
[5] www.ke.pcen.pl/images/artykuly/108-109/2_KE108_109_Drymluch_Wplyw_zmian_klimatycznych.pdf
[6] www.web.swps.pl/strefa-psyche/blog/relacje/20488-jak-radzic-sobie-z-lekiem-przed-zmianami-klimatycznymi
www.mp.pl/kurier/220418,kryzys-klimatyczny-wplynie-na-zdrowie-ludzi
www.mp.pl/pacjent/neurologia/aktualnosci/349181,zmiany-klimatu-wplywaja-na-choroby-mozgu
www.wuw.pl/data/include/cms//Klimatyczne_ABC_Budziszewska_M_Kardas_A_Bohdanowicz_Z_red_2023.pdf
www.ke.pcen.pl/images/artykuly/108-09/2_KE108_109_Drymluch_Wplyw_zmian_klimatycznych.pdf
www.naukaoklimacie.pl/aktualnosci/przejmuja-cie-informacje-o-klimacie-wiec-reagujesz-normalnie
www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/69882,depresja
