Miód był znany i używany już w starożytności. Balsamowano nim zwłoki, brano w nim kąpiele oraz spożywano – doceniając jego słodki smak. Jednak historia miodu sięga jeszcze dalej. Najstarszy dowód na zainteresowanie człowieka pszczelim produktem pochodzi sprzed około 12 tysięcy lat przed naszą erą!

• Kim był odkrywca miodu?
• Historia miodu
• Bartnictwo jako część historii Polski
• Współczesna historia pszczelarstwa

Kim był odkrywca miodu?

Trudno powiedzieć, kto jako pierwszy odkrył miód, gdyż nie ma na to jednoznacznych dowodów. Wiemy jednak, że pszczoły funkcjonowały na świecie już na długo przed tym, gdy na Ziemi pojawił się współczesny człowiek. W związku z tym Homo sapiens musiał mieć kontakt z pszczołami i miodem już od początku swojego istnienia. Niektórzy autorzy są zdania, że człowiek pierwotny mógł penetrować gniazda pszczół już co najmniej 6000 lat przed naszą erą.

Odkrycie z groty w Walencji w Hiszpanii z 1919 roku pokazało jednak, że ludzie mogli interesować się miodem i pszczołami jeszcze wcześniej! Datowane na okres 10-12 tysięcy lat przed naszą erą malowidło przedstawia moment wybierania przez pierwotnego człowieka miodu z pszczelego gniazda usytuowanego w dziupli na drzewie. Badacze uważają, że jest to pierwszy trwały, pisany ślad świadczący o zainteresowaniu człowieka pszczołami i ich wyrobami.

Inaczej wygląda kwestia historii poszczególnych gatunków. Dla przykładu, odkrycie miodu manuka miało miejsce zdecydowanie później. Pszczoły występujące naturalnie w Nowej Zelandii nie produkowały miodu, zatem krzewy manuka były tylko zapylane, a z ich nektaru nie powstawał drogocenny produkt. Zmieniło się to dopiero w XIX wieku, kiedy Europejczycy przybywający na wybrzeże Australii przywieźli ze sobą pszczoły miodne. Choć drzewo manuka znane było już pierwszym Maorysom, miód manuka zaczął powstawać dopiero około 200 lat temu.

Historia miodu – jak to się zaczęło?

Wiemy, że starożytni Egipcjanie używali miodu do balsamowania zwłok, a Kleopatra wykorzystywała go do swoich zabiegów kosmetycznych. Ten słodki pszczeli produkt był ponadto od zawsze ceniony za swoje walory smakowe i wizualne, a także stosowany jako lek na wszelkie dolegliwości w medycynie ludowej i alternatywnej. Na przestrzeni lat odkrywano jednak coraz więcej sposobów na jego wykorzystanie.

W Polsce najstarszym dowodem archeologicznym wskazującym na stworzenie przez człowieka pierwszej pasieki jest wydobyta z dna Odry dębowa kłoda bartna, której wiek jest oceniany na ok. dwa tysiące lat. Słowo barć oznacza żywe drzewo z wydrążonymi naturalnymi dziuplami, w których mieszkały pszczoły. Kłody z pszczołami pozyskiwano poprzez ścinanie drzew i nazywano barciami ściętymi.

Miód znalazł swoje zastosowanie już w starożytnym Egipcie!

Bartnictwo jako część historii Polski

Bartnictwo stało się jedną z najważniejszych dziedzin polskiej gospodarki, istotniejszą niż choćby łowiectwo i handel drewnem. Bartników (czyli pszczelarzy) darzono powszechnym szacunkiem i podziwem ze względu na to, że praca z pszczołami wymagała wiedzy, cierpliwości, a przede wszystkim ogromnego doświadczenia. Obszarem, na którym działalność bartnicza była bardzo intensywna, stała się Puszcza Białowieska. Do dziś można spotkać tam liczące wiele setek lat drzewa bartne i ślady aktywności bartników.

Wówczas zarówno wśród Polaków, jak i cudzoziemców panowała opinia, że ziemie polskie stanowią jedną wielką pasiekę. Polska była bowiem największym eksporterem miodu, który także w handlu wewnętrznym stanowił podstawowy przedmiot wymiany. Zyski ze sprzedaży miodu przez bardzo długi okres znacząco przewyższały choćby te z eksportu drewna.

Jan Dzierżon i Lorenzo Langstroth – współczesna historia pszczelarstwa

Jan Dzierżon uważany jest za „ojca współczesnego pszczelarstwa”. Ten górnośląski ksiądz, uczony i pszczelarz opracował konstrukcję ula z ruchomą zabudową, która miała znaczący wpływ na zwiększoną produkcję miodu. Ponadto w 1845 roku opracował teorię mówiącą, że trutnie rodzą się w wyniku partenogenezy, a więc powstają z jaj niezapłodnionych. To odkrycie było na tamte czasy przełomowe w dziedzinie pszczelarstwa.

Na podstawie konstrukcji ula J. Dzierżona, amerykański pszczelarz Lorenzo Langstroth skonstruował i opatentował ul nazwany później „ulem Langstrotha”, na którym do dzisiaj wzorują się nowoczesne typy uli. To on połączył ideę ramek wyjmowanych od góry z przekonaniem, że pszczołom należy pozostawić określoną ilość przestrzeni między górnymi i bocznymi beleczkami a skrzynią ula. Jego ul zrewolucjonizował pszczelarstwo, pozwalając na łatwiejsze zbieranie miodu oraz dokładniejszy przegląd roju.

Obydwaj panowie znali się i komunikowali między sobą regularnie za pomocą listów co najmniej od 1859 roku w celu sprowadzenia pszczoły włoskiej do Stanów Zjednoczonych. Pierwszy import miał miejsce z pasieki dr. Dzierżona. Co więcej, Langstroth kupował od niego matki pszczele jeszcze przez długi czas. Amerykanin wyrażał się natomiast o Dzierżonie z najwyższym szacunkiem, nazywając go “wielkim mistrzem współczesnego pszczelarstwa”.