„Mam dziś urodziny i nikt nie złożył mi życzeń”, „Sama upiekłam ten tort i nikt mi nie pogratulował”, „Jesteśmy rolnikami i nikt nas nie szanuje” – znasz obrazki z takimi podpisami? Co jakiś czas widzisz autentycznie wyglądająca artykuły, które poruszają bardzo kontrowersyjne tematy i zbierają mnóstwo komentarzy? A może dostajesz wiadomości (np. z prośbą o pożyczkę), które wyglądają realistycznie – a tak naprawdę wykorzystują nowoczesną technologię podmieniającą twarz czy głos?
Chociaż na manipulację AI, oszustwa internetowe oraz dezinformację narażeni są szczególnie seniorzy, dziś tak naprawdę każdy z nas może dać się nabrać. O czym pamiętać? Sprawdź, jak nie dać się oszukać sztucznej inteligencji!
- Alarmujące zjawisko w erze sztucznej inteligencji
- Czy rozpoznajesz treści tworzone przez sztuczną inteligencję?
- Fałszywe wiadomości i propaganda
- Oszustwa finansowe i phishing
- Fake newsy medyczne
- Deepfake wideo i audio
- Dlaczego ufamy treściom AI?
- Seniorzy jako grupa najbardziej zagrożona dezinformacją AI. Jak się przed tym chronić?
- Edukacja cyfrowa
- Lepsze oznaczanie treści AI
- Uproszczone narzędzia do weryfikacji
- Zaangażowanie rodziny i opiekunów
Alarmujące zjawisko w erze sztucznej inteligencji
Rozwój sztucznej inteligencji naprawdę przyspieszył! Teksty, obrazki, grafiki, filmy, statystyki, wykresy, muzyka… To tylko część możliwości, jakie daje AI. To, co jeszcze 3 lata temu wydawało się niemal niemożliwe lub wymagało pracy całego zespołu, dziś można wygenerować w kilka sekund – i to w domowym zaciszu, bez większej wiedzy czy umiejętności.
Z jednej strony to dobra wiadomość. Dzięki sztucznej inteligencji można przecież przyspieszyć pracę i zautomatyzować wiele powtarzalnych czynności. To przydatne wsparcie dla edukacji, medycyny czy technologii.
Część osób wykorzystuje jednak AI do manipulacji i dezinformacji, tworząc nieprawdziwe artykuły, zdjęcia czy filmiki. Chcą w ten sposób osiągnąć swoje cele, przykładowo:
- wpływać na opinię publiczną, np. przed wyborami,
- wyłudzać pieniądze, dane osobowe, informacje poufne,
- zbierać i angażować społeczność, a później wyświetlać jej reklamy (tzw. farmy lajków),
- powodować chaos informacyjny, siać panikę,
- namawiać do zakupów czy podejmowania inwestycji.
Jak nie dać się dezinformacji w internecie? Najpierw sprawdź, w jaki sposób rozpoznać treści wygenerowane przez AI.
Czy rozpoznajesz treści tworzone przez sztuczną inteligencję?
Wesoły wnuczek z babcią, para młoda przy ołtarzu, Robert Lewandowski zachęcający do zainwestowania pieniędzy… Na pierwszy rzut oka wszystko wygląda normalnie – zdjęcia czy filmiki przedstawiają realistycznie wyglądających ludzi, często znanych i lubianych.
Gdy bliżej przyjrzysz się jednak postaciom oraz innym elementom lub mocniej wsłuchasz w treść wymawianych słów… coś ewidentnie wydaje się nie tak. Trzeba jednak w ogóle zdawać sobie sprawę, czego szukać. Jak rozpoznać treści wygenerowane przez sztuczną inteligencję?
Grafiki generowane przez AI
Czym wyróżniają się grafiki stworzone przez AI? Poznaj cechy, które pomogą Ci odróżnić fikcję od rzeczywistości:
- zbyt idealne i gładkie postaci (np. bez naturalnej tekstury skóry),
- niepasujące cienie czy odbicia w lustrze,
- błędy w tekstach (np. przypadkowe litery na znakach drogowych czy plakatach),
- zniekształcone dłonie (np. nadmiar palców),
- zbyt symetryczna lub zbyt asymetryczna twarz,
- nieodpowiednie proporcje (np. za długie ręce, za duże oczy),
- sztuczne, powtarzalne detale (np. kilka identycznych drzew).
Wideo i audio generowane przez AI
Na co zwrócić uwagę, jeśli wyświetlasz wideo, słuchasz nagrania lub rozmawiasz przez telefon? Wiele wskazówek kryją chociażby głos czy mimika. Uważaj na:
- błędy w wymowie (np. niepoprawna odmiana liczebników),
- złą wymowę zapożyczonych słów (np. prostych nazw po angielsku),
- brak emocji, robotyczny i płaski głos,
- nagłe, nienaturalne zmiany w intonacji,
- powtarzanie identycznych zdań (np. jako odpowiedź w trakcie rozmowy),
- dziwne dźwięki w tle (np. trzaski),
- rozmazaną okolicę ust,
- brak dopasowania ruchu warg do wypowiadanych słów,
- nadmierne lub zbyt rzadkie mruganie.
Zagrożenia wynikające z dezinformacji AI
Manipulacja AI osiąga kolejne poziomy. Na jakie zagrożenia i oszustwa internetowe szczególnie uważać?
Fałszywe wiadomości i propaganda
AI może być wykorzystywana do generowania tzw. fake newsów (fałszywych wiadomości). Część z nich tworzy się w celach propagandowych, by ośmieszyć konkretnych polityków czy wpłynąć na opinię publiczną. Inne mają na celu zasianie paniki. Tworzą je często również tzw. trolle – osoby, które czerpią satysfakcję z wprowadzania ludzi w błąd i obserwowania ich emocjonalnych reakcji.
Przykładem może być chociażby sytuacja, która miała miejsce podczas pożarów Los Angeles na początku 2025 roku. Internet błyskawicznie obiegło zdjęcie znaku Hollywood w płomieniach – które wyglądało niczym kadr z filmu katastroficznego. Okazało się, że to… fake news AI, grafika stworzona do wywołania zamieszania w internecie.
Oszustwa finansowe i phishing
Oszuści wykorzystują sztuczną inteligencję również po to, by wyłudzić pieniądze. Realistyczne telefony czy wiadomości to wyrafinowane metody phishingu – cyberprzestępstwa, które polega na podszywaniu się pod zaufaną instytucję lub osobę.
Przykłady oszustw, na które trzeba uważać:
- telefony lub wiadomości od osób, które podają się np. za pracownika banku,
- fałszywe profile w mediach społecznościowych, które wysyłają różne wiadomości,
- klonowanie głosu (np. fałszywy telefon od kogoś bliskiego z prośbą o przelew).
Fake newsy medyczne
Podrobione badania, wymyślone statystyki, fałszywe artykuły „naukowe” czy historie pacjentów… To tylko niektóre przykłady sposobów, które oszuści wykorzystują np. do promowania niesprawdzonych środków, terapii czy propagowania różnych teorii spiskowych. W ten sposób podsycają strach i nieufność do medycyny. A to może naprawdę niekorzystnie odbić się na zdrowiu.
Deepfake wideo i audio
Szczególnie niebezpiecznym typem manipulacji AI jest tzw. deepfake. To realistyczne filmy, zdjęcia i nagrania głosowe, w których często wykorzystuje się twarze i głosy znanych osób. Dlaczego trzeba uważać na deepfake? Zagrożenia są poważne: szantaż, fabrykowanie dowodów, nakłanianie do przelania pieniędzy czy drogich zakupów to tylko niektóre z nich.
Dlaczego ufamy treściom AI?
Dezinformacja w internecie to powszechny problem. Dlaczego coraz trudniej odróżnić fikcyjne treści od tych prawdziwych?
Po pierwsze: treści generowane przez sztuczną inteligencję wyglądają coraz autentyczniej. Jeszcze niedawno nawet mało wprawne oko było w stanie zauważyć ewidentne błędy. Dziś AI coraz lepiej radzi sobie z tworzeniem obrazów czy podkładaniem twarzy i głosu. Czasem trzeba więc przyjrzeć się naprawdę wnikliwie, a nie jedynie pobieżnie przeglądać sieć i szybko przewijać migające obrazki.
Po drugie: treści generowane przez sztuczną inteligencję często mają imitować prawdziwe życie i „zwykłą codzienność”. Niektóre postaci przedstawione na grafikach teoretycznie zmagają się z podobnymi problemami do Twoich lub potrzebują wsparcia. A taka manipulacja AI powoduje, że wiele osób zaczyna się z nimi utożsamiać.
Po trzecie: treści generowane przez sztuczną inteligencję często wykorzystują wizerunek autorytetu, np. znane i lubiane postaci ze świata polityki, religii, sportu czy kultury. To zwykle osoby, które powszechnie cieszą się szacunkiem.
Po czwarte: treści generowane przez sztuczną inteligencję nierzadko stają się wiralowe (a więc błyskawicznie zyskują popularność w internecie). A przecież wierzysz swoim znajomym, jeśli udostępniają artykuł czy filmik.
Nie ma nic złego w tym, że dasz czasem się nabrać. Pamiętaj jednak, by zdawać sobie sprawę z zagrożeń (np. fake newsów AI) i ćwiczyć krytyczne myślenie. Pamiętaj również, że w internecie każdy może opublikować własną treść – szczególnie w mediach społecznościowych. Nie zawsze są to sprawdzone informacje. Niestety nie każdy ma również szczere i dobre intencje.
Seniorzy jako grupa najbardziej zagrożona dezinformacją AI. Jak się przed tym chronić?
Senior w sieci to „łatwy łup” dla oszustów i manipulantów. Dlaczego? Nawet jeśli na co dzień korzysta z internetu, dorastał w świecie bez technologii i nie poznaje nowinek na bieżąco. Nie zawsze potrafi rozpoznać treści wygenerowane przez sztuczną inteligencję. Często nawet nie zdaje sobie sprawy z zagrożenia i nie ma pojęcia, czym w ogóle jest AI.
Dodatkowo wielu seniorów bezkrytycznie wierzy i ufa wszystkiemu, co zobaczy. Nie bez powodu to właśnie ta grupa najczęściej udziela się chociażby pod postami stworzonymi przez AI, komentując je i udostępniając.
Seniorzy a sztuczna inteligencja – co mogłoby pomóc osobom starszym lepiej poruszać się w internecie i chronić przed zagrożeniami?
Edukacja cyfrowa
Przystępne kursy, poradniki, warsztaty czy spotkania (np. w bibliotekach czy domach kultury) mogą pomóc seniorom lepiej poznać zagrożenia. W końcu kluczem jest tutaj świadomość, której często brakuje. Warto poszukać takich rozwiązań w swojej okolicy lub opierać się na sprawdzonych źródłach w internecie (np. na YT).
Lepsze oznaczanie treści AI
Rządy pracują nad nowym prawem, które ma pomóc lepiej oznaczać treści AI. Dzięki temu społeczeństwo będzie mniej narażone na oszustwa internetowe. Seniorzy od początku będą więc zdawać sobie sprawę, że konkretna treść została wygenerowana przez sztuczną inteligencję. Takie ostrzeżenia znacznie ułatwią samodzielne filtrowanie. Dodatkowo dziś coraz więcej osób pomaga innym, zamieszczając informacje o AI np. w komentarzu pod fałszywym postem.
Uproszczone narzędzia do weryfikacji
Niezwykle przydatne mogą być również proste narzędzia do weryfikacji prawdziwości danej treści, np. wbudowane w przeglądarce wtyczki. Chociaż pojawia się ich coraz więcej, dla seniorów w sieci wciąż mogą być trudne do wykorzystania. Wiele z nich wymaga również opłaty. Stosunkowo łatwo i całkowicie bezpłatnie można korzystać jednak z tzw. wyszukiwania obrazem w Google. Wystarczy wrzucić grafikę i sprawdzić, czy została już gdzieś użyta.
Zaangażowanie rodziny i opiekunów
Kiedyś to rodzice czy dziadkowie pokazywali Ci świat i uczyli podstawowych zasad. Teraz role się odwracają. Jeśli widzisz więc, że senior w Twoim otoczeniu nie do końca radzi sobie z nowoczesną technologią – pomóż mu, wytłumacz i wesprzyj. W ten sposób możesz ochronić go np. przed utratą oszczędności czy wiarą w teorie spiskowe.
AI nie zniknie – ale Ty możesz nauczyć się z nią żyć
Sztuczna inteligencja może być świetnym pomocnikiem – wspiera automatyzację, ułatwia personalizację, przyspiesza codzienną pracę. Już od lat korzystasz z niej na co dzień, nawet jeśli nie zdajesz sobie z tego sprawy (widząc chociażby spersonalizowane rekomendacje na Netfliksie czy YouTube).
Nie ulega wątpliwości, że AI wciąż będzie się rozwijać. Jak zatem chronić się przed zagrożeniami, fake newsami czy dezinformacją w internecie?
Przede wszystkim trzymaj rękę na pulsie – świadomość i wiedza to Twoja tajna broń! Zawsze sprawdzaj źródła i dokładnie przyglądaj się grafikom oraz nagraniom, szukając oznak sztucznej inteligencji. Nie ufaj również bezkrytycznie wszystkiemu, co zobaczysz w internecie (nawet jeśli udostępniają to Twoi bliscy). Chociaż na początku to może wydawać Ci się trudne, już niedługo nabierzesz wprawy!
